Tarih: 07.01.2021
Yazar: Fuat Bayrakçı
Ortlama Okuma Süresi: 5 dakika
Evrenimizde yaklaşık bir sekstilyon gezegen vardır. Bir sekstilyon o kadar büyük bir sayı ki, hayal etmek neredeyse imkansız, ama onu bir tür bağlama yerleştirmek gerekirse, Dünya bir kutup ayısından yaklaşık sekstilyon kat daha ağırdır. Anlayabileceğiniz üzere bu çok büyük bir sayı. Ama Evrendeki sekstilyon gezegenin her biri yuvarlaktır. Aralarında tek bir küboid, on iki yüzlü veya piramit biçimli biri yok.
Peki Gezegenler Neden Yuvarlaktır?
Gezegen, bir yıldızın etrafında dönen bir kaya ve toz bulutu olarak başlar. Parçacıklar, tek bir damla oluşturana kadar yerçekimi nedeniyle birbirlerini çekerler. Bu damla daha fazla maddeyi kendine çekerken, yoluna çıkan her şeyi toplayana kadar gitgide büyür.
Yerçekimi her yönde eşit olarak çalıştığından, damla yuvarlak hale gelir. Bir barda yuvarlak bir masaya mümkün olduğunca yaklaşmaya çalışan bin kişilik bir kalabalık hayal edin. Sıra, masanın bir tarafında daha uzun, diğer tarafında daha kısa ise, yeni gelenler daha kısa sıraya katılır ve sonunda kuyruklar eşitlenir, Bu durumda yerçekimi böyle çalışır.
Gezegenler Mükemmel Bir Küre Mi?
Yuvarlaklık mükemmel değil. Örneğin Dünya, bir “basık sferoit(kutupları yassılaşmış, küremsi)”. Neredeyse küreseldir ancak ortasında bir çıkıntı vardır. Bunun nedeni gezegenin dönüşüdür.
Dünya kendi ekseni etrafında her bir kez döndüğünde, ekvator kutuplardan daha ileriye gider. Bu, ekvatordaki toprağın kutuplardakinden daha hızlı hareket ettiği anlamına gelir ve bir şey ne kadar hızlı dönerse, o kadar fazla dışarı fırlar.
Dünyanın basıklığı çok büyük değil: öyle ki ekvatorun çevresi 40.076 kilometre iken, kutupların çevresi 40.009 kilometredir. Bununla birlikte ekvatorun yarıçapı 6378 km., kutupların yarı çapı 6357 km. olarak hesaplanmıştır. İki bölgenin yarı çaplarının ve çevresinin arasındaki fark, Dünya’nın geoit olmasının bir sonucudur.
Bu etki, pek sağlam olmayan diğer gezegenlerde çok daha büyük. Büyük ölçüde gazdan oluşan Satürn’ün çapı, ekvator üzerindeki iki nokta arasında kutupları arasında olduğundan 11.000 kilometre daha uzundur. Bu fazladan kalınlık da çarpıcı sonuçlar doğurabilir: Eğer bir gezegen ortasında yeterince fazladan kütle toplarsa, tüm parça uzaya fırlatılabilir ve sonunda bir aya dönüşebilir. Ancak küp şeklinde bir ay umuyorsanız, epey bir süre bekleyeceksiniz.
Asteroitler ve uydular gezegenlerden daha küçüktür, bu yüzden daha az yerçekimine sahiptirler ve bu, daha az yuvarlak oldukları anlamına gelir. Yukarıda resmi görülen Comet 67P, Dünya’nın ağırlığının trilyonda biri kadardır (yaklaşık bir milyar kutup ayısı ağırlığındadır) ve çok garip bir şekli vardır.
KAYNAKÇA & İLERİ OKUMA
