[Discovery yazısından çevrilmiş ve düzenlenmiştir] Tarih: 09.03.2021 Yazar: Fuat Bayrakçı Ortalama Okuma Süresi: 4 dakika
Güneş de dahil olmak üzere gökyüzünde gördüğünüz her yıldız bir gün ölecek. İşler ağırlaşmaya başlamadan önce bu fikre şimdiden alışmak en iyisidir. Neyse ki biraz zamanımız var.
Güneşimiz şu anda hidrojenin çekirdeğindeki helyuma füzyonu yoluyla güç sağlıyor. Bu genellikle iyi bir şeydir. Çünkü bu füzyon süreci 149 milyon kilometre ötedeki küçük sulu kayamızda keyfini çıkarmaya başladığımız tüm ısıyı, ışığı ve sıcaklığı sağlar. Fakat sonunda güneşin yakıtı bitecek. Güneşte hala bol miktarda hidrojen olacak, ama herhangi bir şekilde kullanılabileceği çekirdekte olmayacak.
Yorulmak bilmeyen içe doğru yerçekimine karşı koyacak hiçbir enerji kaynağı olmadığında (ayaklarınızı sürekli yere diken aynı yerçekimi kuvveti), güneş büzülür. Çekirdekteki sıcaklıklar ve basınçlar küçüldükçe (çünkü başka ne yapacaklardı) kritik bir noktaya gelene kadar tırmanmaya devam eder: Helyumun kendisinin karbon ve oksijene dönüşebileceği nokta yine enerji açığa çıkarır ve bu güneşi eski ihtişamına geri döndürür. Neredeyse. Bu noktada güneşimizin çekirdeğinin sıcaklığı yaklaşık 100 milyon Kelvin’dir.
Adım Adım Süreç, Sıralama
Güneş
Ama sonra helyum biter. Güneş çöker. Sonra yeniden alevlenir. Güneş büyür. Sonra çöker, yeniden alevlenir ve büyür. Ve bu böyle sürekli devam eder. Bu, Güneş’in kendini parçalarken yaptığı korkunç bir danstan başka bir şey değildir.
Her yeni döngüde, güneşin atmosferinin bazı kısımları, aşırı ısınmış parçacıkların rüzgarlarına binen yırtık pırtık yelkenler gibi güneş sistemine doğru dalgalanarak tamamen ayrılıyor. Sonunda, geriye kalacak tek şey, kalan karbon ve oksijenin çekirdeğidir. Güneş, daha ağır herhangi bir şeyi birleştirmek için yeterli yerçekimine sahip değildir. Bu çekirdeği çevreleyen (şimdi daha doğru bir şekilde beyaz cüce olarak bilinir , çünkü tam anlamıyla beyaz-sıcaktır ve astronomik nesneler nispeten küçüktür), güneşimizin artık feshedilmiş olan güneş sistemine yayılmış kalan kalıntılarıdır.
Yeni ortaya çıkarılan çekirdekten gelen yoğun radyasyon (burada X ışınlarından bahsediyoruz) bu kalıntıları yırtar. Onları tutuşturur ve aydınlatır. Sonunda kendi radyasyonunu yaymalarına neden oluyor. Bu süreci tanımlayan fizik tanımı floresandır ve floresan ampullerin ardındaki fizikle aynıdır.
Ama bu biraz daha büyük. Işıkyılı uzaklıktan görülebilen bu gezegenimsi nebulalar, güneş benzeri bir yıldızın son eseridir. Yıldızlararası uzayın sessiz boşluğuna kararmadan önce yalnızca 10.000 yıl süren güzel, benzersiz, aydınlatmalı bir başyapıt.
Tüm yıldızlar ve tabii ki güneş de dahil olmak üzere bu nihai kaderi yaşayacak. Ancak bu süreç 5 milyar yıl daha gelişmeye başlamayacak. Dediğim gibi, biraz zamanımız var.
[Science Focus yazısından çevrilmiş ve düzenlenmiştir] Tarih: 08.03.2021 Yazar: Süleyman Mansuroğlu Ortalama Okuma Süresi: 4 dakika
Neden saldırganlık ve güç değil de nezaket insanların gelişmesine yardımcı oldu? Evrim Antropoloğu Prof. Brian Hare ve bilim yazarı Vanessa Woods, “en güçlü olanın hayatta kalması” fikrinin neden yanıltıcı bir fikir olduğunu açıklıyor.
İnsan doğası hakkındaki görüşlerimiz, toplum olarak yaptığımız neredeyse her şeyi şekillendiriyor. Kimi iyileştirip kimi göz ardı edeceğini, kimi koruyup kime zulmettiğimizi. İnsanın doğası ile ilgili hiçbir görüş “en güçlü olanın hayatta kalması” görüşünden daha fazla zarar vermedi. Başlarda öjeni hareketini doğurdu ve şimdi her türlü ırkçılığı ve ayrımcılığı destekliyor.
Ancak genel düşünce olarak en güçlü, en büyük ve en acımasız olanın üstünlüğünü ortaya koyan “en uygun olanın hayatta kalması” trajik bir yanlış anlaşılmadır. Darwin’e ve diğer biyologlara göre, ‘uygunluk’ yalnızca geride bıraktığınız çocuklarla ilgilidir. Asla bunun ötesine geçmek niyetinde değildir.
Araştırmacıların kullandığı uygunluk terimine göre, arkadaşlığın yaşamın en büyük başarılarının anahtarı olduğunu defalarca göstermiştir. Çiçekli bitkiler, hayvanları tozlaşmaya davet ederek hızla gezegenin her köşesine yayıldılar
Çırçır balıklar, diş parazitlerini yemelerine izin veren çok daha büyük yırtıcı balıkların dişlerinin arasına rahatça dalar. Ve köpekler, en cana yakın olanın hayatta kalmasının nihai örneğidir- evcilleştirme yoluyla daha dostça hale geldiler ve bizim dışımızda gezegendeki en başarılı memelilerdir.
En yakın primat kuzenlerimiz, bonobolar ve şempanzeler bile dostluğun nasıl kazandığını gösteriyor.
Şempanzelerde, alfa erkek tepeye tırmanır ve grup arkadaşlarını testislerini öptürerek tüm teslimiyetlerini işaret etmeye zorlar. Yaptıkları kavgalar ölümcül olabilir. Gücünü kadınları tekeline almak ve diğer erkeklerden daha fazla çocuğa sahip olmak için kullanır.
Bonobolar bunların hiçbirini yapmaz. Şimdiye kadar hiçbir bonobo grubunun bir alfa erkeğe sahip olduğu gözlemlenmedi. Bunun yerine, erkeklerden daha küçük olan dişiler, herhangi bir bonobonun grubu yönetmesini engellemek için bir koalisyon oluşturur.
Yolunu almak için güç kullanan bir erkek, üstesinden gelemeyeceği bir kadın ittifakı tarafından karşılanacak ve daha sonra onunla çiftleşmeyi reddedecek. Erkek saldırganlığı işe yaramaz ve sonuç olarak hiçbir bonobonun başka bir bonoboyu öldürdüğü görülmemiştir.
Biyolojik ‘uygunluğa’ bakarsak, üreme başarısı en yüksek olan kimdir: alfa şempanzeler mi yoksa daha dost canlısı erkek bonobolar mı? En başarılı bonobo erkeklerinin, en despotik şempanzelerden bile daha fazla yavru bıraktığı ortaya çıktı.
Sosyal izolasyon döneminde, arkadaşlıkların sürdürülmesinin zor olduğu ve yeni arkadaşlıklar kurmanın neredeyse imkânsız olduğu bir zamanda, insanlığını yitirme eğilimimizi kısa devre yapabiliriz.
[Özgün Yazıdır] Tarih: 06.03.2021 Yazar: Emre Sezer Editör: Sercan Çolak Ortalama Okuma Süresi: 8 dakika
Hayır. Astroloji Sahtekarlıktır!
Şimdi bakalım şu astroloji meselesine. Yazının tamamını okuyacak zamanı olmayanlar ama sorunun cevabını merak edenler için cevabı verdiğime göre şimdi bu cevabı biraz kurcalayalım. Astrolojinin söylediği her cümleyi tek tek analiz edebiliriz ama yazı kısa olması için özet geçeceğim.
Astroloji nedir, nasıl ortaya çıkmıştır?
Astroloji, kelime tanımı olarak eski yunanca “astro” ve “logos” kelimelerinden gelmektedir. Yıldız bilgisi olarak çevirebiliriz. Ama yıldız bilimi ile uğraşan benzer kelime olan astronomi ile karıştırılmaması gerekmektedir. Astroloji, Astronomi veya astrofizik gibi bilim alanlarının araştırıp, teoremler ortaya attığı, matematiksel denklemler ile kanıtladığı gibi yıldızlarla ilgilenmez. Kanıtlamak yerine ortaya çıktığı ilk zamanların teknolojik gereksinimlerini referans göstererek ortaya atılan iddiaların kanıtlayanmacağı için iddialarının kendisine “astrolog” diyen insanların uydurmadığını, yıldızlardan gelen bilgiler olduğunu savunmak ve böylece yalanlarını insanlara daha kolay empoze edebilmek için bu ismi kullanmışlardır.
Astroloji, başlarda masalların ortaya çıktığı ilk yerde yani Mezopotamya’da karşımıza çıkıyor. Buradan ticaret yolları sayesinde diğer coğrafyalara kadar yayılıyor. Çin, Eski Yunan ve Mısır medeniyetlerinde en popüler astroloji görüşleri karşımıza çıkıyor. Şu anda yaygın olarak kabul gören astroloji tanımları da Eski Yunan’da gelişen astrolojinin devamı olsa da diğer medeniyetler kendi astroloji kültürlerini hala devam ettirmekte.
Astrolojinin çıkış amacı bilimin gelişmediği toplumlarda insanların kolay yoldan diğer insanlara karşı üstünlük kurma çabasıdır. Bunun benzer bir örneği simyada da görüyoruz. Günümüzde bilim insanlarının yaptığı çalışmalar sayesinde enerji dönüşümleri, kütle çekim yasası gibi evrenin geçerli kanunlarını ve biz istesek de istemesek de gerçeği değiştiremeyeceğimizi, gözlem ve yorumlarımızla kullanabileceğimizi biliyoruz. Bu gerçekler ile astrolojinin iddialarını inceleyebiliriz.
Astrolojide Kehanet
Astroloji iddia ettiği üzerine Dünya dışındaki gezegenlerin dünya perspektifinden bakıldığındaki hareketleri ile insanların geleceklerini veya olayların gidişatını önceden bildiklerini iddia ediyorlar. Şimdiye kadar önceden bilinmiş herhangi bir olay kayıtlara geçmemiştir. Her yılın sonunda gireceğimiz yeni yıl için astrologlar; “Bu yıl çok kötü geçecek.”,”Çok iyi geçecek.” gibi yorumlarda bulunurlar. Bu yorumlar sistematik değildir. Bu yorumlar genel olduğu için her yöne çekilebilir. Siz de yazı tura gibi iki ihtimalli durumlar için iki ihtimalinde önceden olabileceğini söylerseniz kesinlikle birini bileceksiniz. Bu ihtimaller üzerine gerçekçi çalışma yapmak isterseniz astrolojiyle değil istatistik bilimiyle ilgilenebilirsiniz. Çünkü astroloji; gök cisimlerine bakarken perspektif, büyüklük, ışık hızı gibi gerçekçi hiçbir parametreyi hesaba katmaz.
Burçlar
Burçlar yine Dünya perspektifinden bakıldığında Güneş’in insanların daha öncesinde yollarını bulmak için uydurduğu takımyıldızlarının önüne geldiği tarihte doğan insanla eşleşen ve sonrasında bu hareketlerin insanların kişiliğini ve hayatını etkilediklerini iddia etmesidir.
Diğer astronomik cisimler doğum anınızda veya sonrasında hayatınızı etkilemezler. Kütle çekim yasasından bunu biliyoruz. İnsanlar yaptıklarının sorumluluklarını almamak için, yardımı yoktan bekledikleri için uydurdukları bir sistemdir. “Mars geriye gidiyor akrep burcu bu hafta sinirli olabilir!” gibi cümlelerin hepsi yanlıştır. Mars geriye gitmez Dünya’nın yörünge çapı Mars’tan daha dar olduğu için Dünya dönerken Marsı geçer ve bağıl yörünge hızlarından dolayı Dünya’dan bakıldığında Mars geriye gidiyormuş “gibi” görünür. Bu olay sizi sinirli yapmaz.
Bu örnekleri arttırabiliriz ama yazıyı daha uzun tutmamak için son örnek olarak astrolojinin daha en başından yanlış bir sistem üzerine kurulu olduğunu ve bu yüzden sonrasında söylediği her şeyin yalan olmasından bahsedeceğim.
Astrolojinin size iddia ettiği burcu kabul ediyorsanız ve eğer kendinizi o burç ile ilgili söylenenler gibi hissediyorsanız, artık hissetmenize gerek yok çünkü burç tarihleri yanlış! Basit bir matematikle 12 aylık Dünya yılını 12 takım yıldızına bölmüşler. Eğer bu gerçekse aynı hesabın diğer gezegenler için de çalışması gerekir ama her gezegenin Güneş etrafında dönüş süresi ve konumu Dünya’dan farklıdır. Güneş Sistemi’nde olmayan gezegenleri de unutmamak gerekir. Buna göre insanların sadece 12 farklı karakterde olması gerekir. Aynı şekilde İnsan dışındaki canlıların da 12 farklı karakteri olmalıdır. Tekrardan söylemiş olayım. Bu sistem daha takvim aşamasında yanlış olduğu için bu sistem üzerine söyledikleri her şey de yanlıştır! Bu sistem yanlış çünkü her takım yıldızı Dünyadan bakıldığında aynı alanı kaplamıyor bu yüzden Güneş her takım yıldızında aynı sürede kalmıyor, bu da tarihleri aktif bir şekilde değiştiriyor. Ayrıca arada astrolojinin görmezden geldiği “Ophiuchus” yani “Yılancı” takımyıldızı da var. Bütün bunlarla gerçek tarihlere baktığımızda açıkça bunu görebiliyoruz.
Takım Yıldızlarının Gerçek Tarihlerinin Karşılaştırması
Yazıyı artık sonlandırmak ve toparlamak gerekirse astroloji daha en baştan kendi uydurduğu sistemle ve gerçekle çelişiyor ve onun üzerinde söylediği her şey genel yoruma açık söylemlerdir. Bu yüzden daha fazla örnekle yazıyı uzatmak istemedim. Dilerseniz siz de bilimsel gerçekler ile astrolojiyi karşılaştırabilir ve yanlış olduğunu kanıtlayabilirsiniz. Eğer bir kişi ortaya bir iddia atıyorsa o iddiayı kanıtlamakla sorumludur. Eğer iddiası söylediği yöntemler ile kanıtlanmıyorsa o iddia gerçek değildir. Astroloji için zaten tersini basit bir matematikle bile kanıtlayabilirsiniz. Yalan olan bir bilgi doğruymuş gibi kanıtsız bir şekilde insanlara empoze edilmeye çalışılıyorsa orada bir sahtekarlık vardır. Astroloji işte bu yüzden sahtekarlıktır!
[E&T yazısından çevrilmiş ve düzenlenmiştir] Tarih: 05.03.2021 Yazar: Süleyman Mansuroğlu Ortalama Okuma Süresi: 3 dakika
Qualcomm, kullanıcıların yaşadığı ses aksaklıklarının ve gecikmelerin sayısını azaltmak için tasarlanmış yeni bir kablosuz ses protokolünü açıkladı.
Dünyanın en büyük mobil yonga üreticilerinden biri olan Qualcomm, bir akıllı telefonda oyun oynarken ve müzik dinlerken “üstün” bir ses deneyimi sunması gerektiğini söyledi.
Snapdragon Sound olarak adlandırılan bu teknoloji, oynatmayı sağlamak için şirketin en yeni işlemcileri, Bluetooth ses SoC’leri ve aptX Adaptive gibi codec –Codec, verileri saklama veya gönderme için sıkıştırarak kodlar, ardından oynatma veya düzenleme için açar- bileşenlerini kullanarak Bluetooth’un alçaltılmış sesten muzdarip olduğu sayısız yoldan kaçınmak için tasarlanmıştır. Yüksek çözünürlüklü 24 bit 96 kHz sesi, ultra düşük gecikmeyi, gelişmiş eşleştirme ve yüksek kaliteli sesli aramaları destekler.
Qualcomm Başkan Yardımcısı James Chapman şunları söyledi: “İnsan kulağı, kablosuz bağlantılar üzerinden müzik akışı, video konferans veya oyun akışı sırasında sıklıkla meydana gelen aksaklıklara, gecikmelere ve diğer zorluklara karşı oldukça hassastır. Baştan sona odaklanarak, neredeyse tüm sesli etkileşim noktalarında yaygın tüketici sorun noktalarını çözmek için yenilikler sunmaya çalışıyoruz.”
Snapdragon Sound, “önde gelen bir rakipten” yaklaşık yüzde 45 daha düşük olan 89 milisaniye kadar düşük Bluetooth gecikmelerini destekleyebilir.
Çinli aygıt üreticisi Xiaomi, Snapdragon Sound’u cihazlarına getiren ilk üreticilerden biridir, ancak Qualcomm’un Android akıllı telefonlar üzerindeki hakimiyeti göz önüne alındığında (telefonların yaklaşık yüzde 50’si Snapdragon işlemcileri kullanır), muhtemelen önümüzdeki yıllarda yeni ses teknolojisini çok daha fazla cihazda görebiliriz.
Bir lansman etkinliğinde Qualcomm, Snapdragon Sound’un yeteneklerini göstermek için tasarlanmış bir “HD çalma listesi” başlatmak için Amazon Music ile ortaklık kurdu.
Teknolojiyi destekleyen cihazların bu yılın sonunda piyasaya çıkması bekleniyor. Tüketiciler, Snapdragon Sound rozetini telefonlar, kulak içi ve kulak üstü gibi desteklenen cihazlarda ve sonunda PC’ler ve saatler gibi diğer cihazlarda görebilecekler.
[E&T yazısından çevrilmiş ve düzenlenmiştir] Tarih: 03.03.2021 Yazar: Süleyman Mansuroğlu Ortalama Okuma Süresi: 4 dakika
Bir araştırmaya göre, içten yanmalı motorlu araçlar, elektrikli muadillerine göre yüzlerce kat daha fazla hammadde israf ediyor. Ulaşım ve Çevre (T&E) araştırması, fosil yakıtla çalışan araçlardan uzaklaşmanın ve temiz enerjiye geçişin daha geniş çevresel faydalara sahip olabileceğini gösteriyor.
Bir elektrikli araç (EV) pilinin, ortalama bir arabanın yaktığı 17.000 litre benzine kıyasla geri dönüşümde sadece 30 kg hammadde kullandığı tahmin edilmektedir. Teknolojik gelişmeler bir EV pili yapmak için gereken lityum miktarını önümüzdeki on yılda yarı yarıya düşürdükçe aradaki fark daha da artacak. Gerekli kobalt miktarının da dörtte üç ve nikelin beşte bir oranında azalacağı tahmin ediliyor.
T&E’de ulaşım ve e-mobilite analisti Lucien Mathieu: “Ham maddeler söz konusu olduğunda hiçbir karşılaştırma yapılamaz. Ortalama bir fosil yakıtlı araba, ömrü boyunca 25 katlı bina yükseklikte bir yağ variline eşdeğer miktarda yakıt yakar. Pil malzemelerinin geri dönüştürülmesini hesaba katarsanız, yalnızca 30 kg civarında metal kaybolur: kabaca bir futbol topu büyüklüğünde.”
Çalışma, 2035 yılında, lityumun beşte birinden fazlası ve yeni bir pil yapmak için gereken kobaltın yüzde 65’inin geri dönüşümden gelebileceğini ortaya koyuyor. T&E, Avrupa Komisyonu tarafından önerilen yeni bir yasa uyarınca gerekli olan geri dönüşüm oranlarının, Elektrikli araçların yeni malzemelere olan talebini önemli ölçüde azaltacağını söyledi- bunu geleneksel otomobiller için söyleyemeyiz.
Çalışma ayrıca, Avrupa’nın 2021 gibi erken bir tarihte kendi elektrikli araç (EV) pazarını tedarik etmek için yeterli pil üreteceğini de ortaya koyuyor. 2025’te yaklaşık 8 milyon pilli elektrikli otomobil için yeterli olan toplam üretim kapasitesi 460 GWh’ye çıkacak şekilde önümüzdeki on yıl için şimdiden 22 pil fabrikası kurmayı planlanıyor.
Mathieu, “Bu, Avrupa’nın otomobil filosunun neredeyse tamamen ham petrol ithalatına bağlı olduğu mevcut durumundan çok farklı” dedi. “Artan pil verimliliği ve geri dönüşüm, Avrupayı ham madde ithalatında petrole kıyasla önemli ölçüde daha az bağımlı hale getirecek.”
T&A, elektrikli araçların genel olarak iklim için çok daha iyi olduğunu ve bir benzinli arabaya göre ömürleri boyunca yüzde 58 daha az enerji gerektirdiğini söyledi. Avrupa’daki en kirli elektrik kaynağına sahip Polonya’da bile EV’ler benzinli arabalara göre yüzde 22 daha az CO2 yayıyor.
[New Atlas yazısından çevrilmiş ve düzenlenmiştir] Tarih: 02.03.2021 Yazar: Süleyman Mansuroğlu Ortalama Okuma Süresi: 4 dakika
Tardigrade, aşırı sıcaklık ve basınç hatta uzay boşluğu gibi başka türlü ölümcül koşullara dayanmak için benzersiz bir kış uykusu formu kullanan, doğanın en zorlu hayvanlarından biridir. Bilim adamları şimdi, ölümcül UV radyasyonuna karşı kendini korumak için bir tür floresan kalkan kullanarak bu hayatta kalma araçlarını genişleten yeni bir tardigrad türü keşfettiler.
Su ayıları veya yosun domuz yavruları olarak da bilinen tardigradlar, inanılmaz dayanıklılıkları ile bilim adamlarını şaşırtmaya başlayan mikroskobik yaratıklardır. Beş büyük yok olma olayının hepsinden sağ kurtulan, okyanusun dibindeki ezici kuvvetlere dayanabilen ve yiyecek, su veya oksijen olmadan da bir süre yaşayabilen türden biri oldukları düşünülüyor
Bunu, vücutlarını, iç organlarını yeniden düzenleyecek şekilde sıkıştırarak ve derin bir askıya alınmış animasyon durumuna girerek yaparlar. Bu, esasen onları dondurur ve kış uykusundan çıkmaları için koşullar güvenli hale gelene kadar onları ölümcül tehditlerden korur. Bu numara o kadar etkilidir ki, 2017’de Harvard önderliğindeki bir çalışma, tardigradların Güneş’imizin öldüğünü görmek için yaşayabileceği sonucuna vardı.
Indian Institute of Science’daki bilim adamları, tardigradlar tarafından kullanılan hayatta kalma mekanizmalarını araştırıyor, bölgeden örnekler topluyor ve onları aşırı koşullara maruz bırakıyor . Deneylerden birinde ekip, tardigradları dakikalar içinde bakterileri ve yuvarlak kurtları öldürmek için yeterli dozlarda mikrop öldürücü bir UV lambasına maruz bıraktı.
Hypsibius exemplaris adı verilen bir tardigrade türü biraz daha uzadı ve UV ışığına yaklaşık 15 dakika maruz kaldıktan sonra hayatta kaldı, ancak başka bir gizemli tardigrade türü bağışık görünüyordu. Bu kırmızımsı kahverengi türün tüm örnekleri ışıktan kurtuldu ve hatta yaklaşık yüzde 60’ı 30 gün daha yaşayacak şekilde dört kat daha güçlü bir dozla muamele edildi.Bu yeni ve ilgi çekici tür, yosun kaplı beton bir duvarda yaşarken bulundu. Ters floresan mikroskobu kullanılarak yapılan daha ileri araştırmalar, bu kırmızımsı kahverengi su ayılarının UV ışığına maruz kaldıklarında aslında maviye döndüğünü ortaya çıkardı.
Bilim adamları, bunun nedeninin cildin altında bir kalkan görevi gören, normalde öldürücü olan UV ışığını emen ve onu zararsız mavi ışığa dönüştüren bir dizi floresan pigment olduğunu keşfettiler. Araştırmacılar aslında bu pigmentleri çıkarıp UV ışığı altında hayatta kalma oranlarını ikiye katlamak için Hypsibius exemplaris tardigrades ve C. elegans solucanlarına aktarmayı başardılar .
Ekip, bu yeni tardigrade türünün, Hindistan’ın tropikal güneyindeki amansız güneş ışığı ile başa çıkmanın bir yolu olarak bu temiz UV-hayatta kalma kalkanını geliştirmiş olabileceğine inanıyor.
[Özgün Yazıdır] Tarih: 28.02.2021 Yazar: Burçak Abay Ortalama Okuma Süresi: 3 dakika
Travma sonrası stres bozukluğu, diğer adı ile PTSD aşırı miktarda strese maruz kalma ile ortaya çıkan bir psikolojik rahatsızlıktır. Bu aşırı stres durumu travmalar ile ortaya çıkar. Travma nedenleri kişiden kişiye farklılık gösterse de temel nedeni aşırı strestir. Bu durumların direkt olarak kişiye karşı gerçekleşme zorunluluğu yoktur, kişi stresli olaylara tanıklık etmiş de olabilir. Bu hastalığa sahip kişiler travmaları ile ilgili kabus görebilir veya olayın tekrar gerçekleşeceği hissine kapılabilir. Bu nedenle sürekli tetikte olma veya sürekli korku içinde olma durumu gözlenebilir. Özellikle toplumsal bir olay ile ilgili travma yaşayan insanlar dışarı çıkmamaya çalışabilir veya kalabalık ortamlardan uzak durabilirler.
PTSD tanısı koyulması için genel olarak 4 semptom aranır. İlk semptomda kişide kabuslar veya düşünceler ile olayın tekrar yaşanıp yaşanmadığı gözlenir. Bu kişinin istemsizce yaşadığı bir durumdur. İkinci semptomda kişinin travma ile ilişkili olan düşünceler, kişiler veya mekanlardan kaçınma durumunun olup olmadığına bakılır. Üçüncü semptomda kişinin düşünceleri olumsuz bir şekilde değişebilir; kişi olayı tüm detaylarıyla hatırlayamayıp olaydan kendini sorumlu tutabilir. “Survivor guilt” denilen olay da bu semptomda yer alır ve kişinin herhangi bir kötü olaydan kurtulduğu için kendini suçlu tutması anlamına gelir. Son olarak dördüncü semptomda ise kişinin sürekli tetikte olma durumu incelenir. Kişiye travmayı hatırlatan seslerin olduğu ortamda kişi panik moduna girebilir.
Hastalığa neden olan faktörlere bakıldığında sosyal, psikolojik, biyolojik, cinsiyet ve kültür farklılıkları görülebilir. PTSD genel olarak incelendiğinde kadınlarda görülme olasılığının erkeklerden daha fazla olduğu görülmüştür. Bunun nedenine bakıldığına cinsel tacizin PTSD’nin en yaygın nedenlerinden biri olması ve çoğu kültürde kadınların sosyal hayattan uzak tutulup belirli kalıplarda yaşamlarının istenmesi görülebilir.
PTSD tedavisinde bilişsel davranış terapisinin oldukça etkili olduğu görülmüştür. Bu terapi çeşidinde kişi kendisinde anksiyete yaratan olayları, davranışları veya düşünceleri en çok anksiyete yaratandan en az anksiyete yaratana doğru sıralar. Terapist bu düzene bakarak kişiyi rahatlatıcı yollarla bu durumlara maruz bırakır. Kişi bu rahatlatıcı tekniklerle birlikte anksiyete yaratan durumların gerçekte tekrar yaşanmadığını görür. Anksiyete tetikleyen durumlara maruz kalmayı kaldıramayan kişilerde terapistin kişiye stresle başa çıkmakla ilgili teknikler öğretmesinden oluşan stres aşılama tekniği uygulanabilir.
[Özgün Yazıdır] Tarih: 27.02.2021 Yazar: Emre Sezer Ortalama Okuma Süresi: 8 dakika
Uzayda Gargantua gibi bir astrofizik cisminin her şeyi nasıl yediğinden bahsetmiştik. Eğer okumadıysanız “Kurgulardaki Bilim” serimizin Gargantua hakkındaki yazılarına buradan ulaşabilirsiniz. Peki, uzayda biz ne yiyeceğiz? Bu yazımda “The Martian” (Marslı) yapımındaki “patates kolonisini” analiz ederek bu soruyu cevaplandırmaya çalışacağım.
The Martian’da, Mars gezegeninde mahsur kalan Watney yiyecek üretmek için Dünya’dan getirilen patatesleri kullanarak kapalı sistem içerisinde patates tarlası kuruyor. Bunun mümkün olup olmadığını analiz etmek için hızlıca birkaç konuya değineceğim.
Patateslerden başlayalım. Patates bilimsel olarak “Solanum Tuberosum” olarak sınıflandırılan bir bitki türüdür. Toprak altında yetişir ve yumruları insanlar tarafından kızartma, püre, kumpir gibi çeşitli şekilde yeniliyor. Patatesler vejetatif olarak ürerler. Yani yenilen yumruları uygun ortam koşulları sayesinde genetik olarak kendisiyle aynı yeni patatesler ürer. The Martian’da olduğu gibi uygun ortam koşullarında patatesleri toprağa gömerek yeni patatesler üretilebilir. Bu kesinlikle mümkündür.
The Martian-1
Mars toprağı patates vb. diğer bitkilerin yetiştirilmesi için ne kadar elverişlidir?
2008 yılında Nasa’nın Phoenix kondusu tarafından gönderilen veriler sayesinde Mars toprağının magnezyum, sodyum, potasyum ve klorür içerdiğini biliyoruz. Bu maddeler organik bileşenlerin var olması için önemlidir. Toprakta elementlerden daha önemli hayati bir etken daha var o da bakteriler. Bakterilerin hepsi zararlı değildir, hatta bazı bakterileri canlılık için olmazsa olmaz diye de sayabiliriz. Bitkiler için de durum böyle. Çoğu canlı yüzeyde bulundukları gibi bitkilerin köklerinde de yararlı bakteriler bulunur. Bitki köklerinde bulunana bu yararlı bakteriler bitkilerin gelişmesinde, canlı kalmasında önemli görev üstlenirler. Şu an için Mars’ta bulunan herhangi bir bakteri olmadığı için bu konu hakkında net bir şey söylemek mümkün değil. Ama bu konuda araştırma yapan ekipler var.
Indigo Agriculture adlı şirket bu konuda çalışmalar yürütmektedir. Bu çalışmalarıyla, her bitkide yararlı bakterilerin var olduğunu ve bakterilerin tarım için büyük potansiyel taşıdıkları gösterildi. Wageningen Çevresel Araştırma ekibi de Mars toprağına yakın bir toprak simüle ederek bitki yetiştirilip yetiştirilemeyeceğinin deneylerini yaptılar. Bu deneyler kapsamında domates, turp, kinoa, bezelye, ıspanak gibi bitkileri kullandılar. Deneylerin sonucunda simüle ettikleri topraklarda başarılı sonuçlar aldılar.
Indigo-Agriculture-Samples
Tabii Mars’ta patates vb. bitkiler yetiştirmek istiyorsak toprak tek etken değil. Toprakla beraber atmosfer koşullarının da önemi var. Mars’ın atmosferi oldukça ince ve soğuktur. Bu şartlar bitkilerin yetişmesi için olumsuzluk ifade etsede, ayrıca aylar süren fırtınalara da sahiptir. Bu fırtınalar sonrasında yeni filizlenen bitkilerin köklerinin henüz sağlam olmamasından dolayı yerlerinden koparak ölebilirler. En iyi ihtimalde üzerleri toprakla kaplanacaktır. Bu fırtına süresince yeterli ışık miktarını da alamayacaklardır.
Bu etkenlerden ayrı bir şekilde “su” konusuna değinmek istiyorum. Mars konumu ve eksen eğikliği göz önünde bulundurularak şu anda yüzeyinde sıvı bulundurmuyor. Su yatakları ve kutup bölgelerinde donmuş su kütleleri bulunsa da henüz araştırmalar tam olarak netlik kazanmış değil. Nasa, Mars buzulları ile ilgili yaptığı çalışmada buzulların eridiği zaman Mars’ın yüzeyini kaplayarak 11 metre derinliğinde okyanus oluşturacağını hesapladı.
Bütün bilgiler ışığında yazının başına geri dönersek; Watney karakterinin yaptığı gibi kapalı ortam koşullarında Dünya atmosferini, ışık, basınç, nem gibi etkenler ile, simüle ettiğimiz bir ortamda insan dışkısını kullanarak Mars toprağını bakteri gibi organik bileşenler kazandırabiliriz. Böylece patates vb. bitkilerin üremesi için gerekli ortam koşullarını oluşturabiliriz.
Her şey yolunda gittiğinde Mars tarlamız Watney’in yaşadığı gibi kapalı ortam içerisinde meydana gelebilecek patlama ile tarlamız zarar gördüğünde oluşan açıklığı halat, bant ve muşamba ile onarabilir miyiz? Onarabiliriz. Marsın atmosferinin ince olduğunu biliyoruz. Kapalı sistemimizin içerisinde Dünya koşullarını simüle ettiğimiz için bant ve halatların gücünden daha güçlü basınca ihtiyacımız olmayacak. Tabii bu yöntem Marsta olduğumuz için en güvenli yöntem değildir. Ama aklımızın kenarında bulunsun.
The Martian’ın Mars tarlası için bilimsel kaynaklara dayandığını, iyi analiz ile kurgulandığını söyleyebilirim. Ek olarak The Martian filmin jenerik bölümünde çalan Freddie Perren ve Dino Fekaris tarafından yazılan Gloria Gaynor’un söylediği “I Will Survive” Şarkısının Ajda Pekkan’ın “Bambaşka Biri” olarak türkçeye çevirdiği versiyonunu da dinlemenizi tavsiye ederim.
[Science Focus yazısından çevrilmiş ve düzenlenmiştir] Tarih: 26.02.2021 Yazar: Fuat Bayrakçı Ortalama Okuma Süresi: 3 dakika
Dünyanın dönüşünü doğrudan hissedemiyoruz çünkü onunla birlikte dönüyoruz. Ancak Dünya herhangi bir kütle kaybetmeden kendisini bir şekilde sıkıştırsaydı, açısal momentumunu korumak için daha hızlı dönmesi gerekecekti. Tıpkı fizik öğretmenlerinin çok sevdiği buz patencisi gibi. Bu, üzerimize etki eden merkezkaç kuvvetini artıracak ve bu kuvvet radyal olarak dışarıya doğru hareket ettiği için, yerçekimi kuvvetini kısmen ortadan kaldıracak ve ağırlığımız azalacaktır.
Dünya’nın çapını yarıya indirmek, ağırlığımızı yaklaşık 1,2 kg azaltacaktır ki bu muhtemelen fark etmek için yeterli değildir. Ancak merkezkaç kuvveti doğrusal olarak artmaz ve çeyrek boyutlu bir Dünya’da ağırlığınız toplamda 15 kg düşer, böylece daha hafif hissedersiniz ve daha yükseğe zıplayabilirsiniz.
Bunun rotasyonun kendisi tartışmalı bir duygu olarak sayılıp sayılmayacağı. Atlıkarıncada, dönüşü hissedersiniz çünkü sürüşün yarıçapı o kadar küçüktür ki, merkezkaç kuvveti vücudunuzun uzunluğu boyunca gözle görülür şekilde değişir. Bunun olması için, “minyatür” Dünyamız o kadar küçük olmalıydı ki, kendi yüksekliğiniz gezegenin yarıçapının önemli bir oranı olmalıydı. Tabi biz bu noktaya varmadan çok önce, Dünya kendi merkezkaç kuvvetinden parçalanırdı.
Neden Dünyanın döndüğünü hissetmiyoruz?
Hızlı bir şekilde dönen bir döner kavşakta isek, bizi atmak isteyen garip bir güç hissedebiliriz. Dünyamız, uzayda yaklaşık 1.000 km / s hızla dönen dev bir döner kavşak gibidir (İngiltere’nin enleminde ölçüldüğü üzere). Öyleyse neden aynı gücü gerçekten güçlü bir şekilde hissetmiyoruz? Bunun nedeni, üzerimize etki eden başka bir kuvvetin olmasıdır: yerçekimi. Bu bizi yere, Dünya’nın dönüşünün bizi atmaya çalıştığından yaklaşık 1000 kat daha güçlü tutuyor.
Peki Dünya neden dönüyor?
Güneş Sistemi, türbülanslı bir gaz ve toz bulutundan neredeyse beş milyar yıl önce oluştu. Bu buluttaki atomların ve moleküllerin hareketlerinin ortalamasının tam olarak sıfır olması son derece düşüktü. Esasında, belirli bir yönde hareket etme veya dönme eğilimi olurdu.
Bulut yerçekimi altında çöktüğü için, açısal momentumun korunması, bulutun ilk dönüşünün büyütülmesini ve sonunda onu bir disk haline getirmesini sağladı. Dünya bu diskin içinde oluştu ve dönüyor çünkü açısal momentumunu ‘ana’ bulutundan miras aldı.
